شهر ری
بنام خداوند جان و خرد
ری شهر بزرگی بود که بنا به داستانهای اساطیری بدست ایرج بنا شده است و ری از جمله جاهایی است که می گویند زرتشت در آنجا بدنیا آمده است در تقسیم بندی مادها به رماد رازی یا راگا ،و در زبان یونانی به راگس مشهور بوده است در ذیل به مقاله زیر می پردازم.
ری، شهر خاکریزها و تپه‌های باستانی مهجور
ناگفته‌های یک شهر ۷ هزار ساله
● سرزمین ری باستان، بخشی از فلات مرکزی ایران است. مدارک مکتوب تاریخی و شواهد باستان شناسی نشان دهنده جایگاه ویژه این سرزمین در تحولات فرهنگی فلات مرکزی ایران در دوران پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی است. ری با قدمتی هفت هزار ساله، نشانه های تمدنی درخشان چون تپه چشمه علی را در خود دارد که به عنوان شاخص فرهنگی مهمی در منطقه شناخته می شود. ری شهر مهم مذهبی زرتشتیان بوده و یکی از مراکز مهم تربیت مغان و موبدان زرتشتی محسوب می شده است. نام این شهر در کتاب های مذهبی زرتشتیان، «رغه» ذکر شده و در کتاب های تاریخی یکی از شهرهای بزرگ دولت ماد بوده است.
سرزمین ری باستان، بخشی از فلات مرکزی ایران است. مدارک مکتوب تاریخی و شواهد باستان شناسی نشان دهنده جایگاه ویژه این سرزمین در تحولات فرهنگی فلات مرکزی ایران در دوران پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی است.
به گزارش «میراث خبر»، ری با قدمتی هفت هزار ساله، نشانه های تمدنی درخشان چون تپه چشمه علی را در خود دارد که به عنوان شاخص فرهنگی مهمی در منطقه شناخته می شود. ری شهر مهم مذهبی زرتشتیان بوده و یکی از مراکز مهم تربیت مغان و موبدان زرتشتی محسوب می شده است. نام این شهر در کتاب های مذهبی زرتشتیان، «رغه» ذکر شده و در کتاب های تاریخی یکی از شهرهای بزرگ دولت ماد بوده است.
از اهمیت این شهر در دوران هخامنشیان همین بس که نام آن در سنگ نبشته بیستون به صورت «رگا» در کتیبه ای از داریوش هخامنشی به سه زبان ذکر شده است. ری در زمان سلوکیان در پی ویرانی در اثر زلزله شدید، دوباره آباد شد.
ری در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و در زمان اشکانیان این شهر «ارشکیه» خوانده می شد. به دلیل نزدیک بودن ری به جاده ابریشم دارای امنیت مطلوبی بود و با توجه به مسیر طولانی جاده ابریشم که سواحل شرقی مدیترانه را به مرزهای غربی کشور چین پیوند می داد، ری مرکز معاملات عمده تجاری میان شرق و غرب محسوب می شد. پژوهش های انجام شده در ری نشان داده که این شهر از هزاره سوم پیش از میلاد مسکونی بوده و تمدن درخشانی در خود داشته است. در تقسیمات جغرافیایی جدید، ری یکی از شهرستان های استان تهران است که در شش کیلومتری پایتخت قرار دارد.
محدوده بافت تاریخی ری براساس محله های امروزی چنین است: از شمال به جاده کمربندی تهران، از جنوب به جاده کمربندی شهر ری از شرق به کوه های سیمان شهر ری و از غرب به خیابان شهید رجایی محدود می شود.
در نقشه کرپرتر، تپه چشمه علی به عنوان قدیمی ترین نقطه بافت تاریخی شهر با شماره پانزده مشخص شده است. این تپه مهم ترین شاخص قدمت تاریخی تمدن ری است که کنار باروی قدیمی این شهر قرار گرفته است. بر اساس اسناد و شواهد تاریخی ری در زمان هخامنشیان به دو دلیل اساسی، حایز اهمیت بوده است. نخست آن که این شهر یک شهر مذهبی و مرکز تربیت مغان بوده است و دوم آن که شهر ری مرکز اصلی هدایت قیام ها و شورش هایی به شمار می رفته که پس از سلطه هخامنشیان بر سرزمین ماد رخ داد.
ری همچنین اقامتگاه شاهان اشکانی در فصل بهار بود و آثار بیشماری از این دوران در این شهر از سوی باستان شناسان در جریان حفاری ها و کاوش های علمی انجام شده در این منطقه شناسایی شده است.
آتشکده ری بر فراز تپه ای به نام تپه میل در دوازده کیلومتری جنوب شرقی شهر ری قرار دارد. دومین اثر باقی مانده از این دوره، نقش برجسته نیمه تمام ساسانی است. در دامنه جنوبی کوه دژ رشکان در قسمت شرقی شکافی که کارخانه سیمان در آن احداث شده بود، تصویری خشن از عهد ساسانی روی سنگی که آن را بدین منظور صاف کرده بودند به صورت ناتمام مانده بود.
این تصویر مردی را در حال تاختن نشان می داد که کلاهی کره ای شکل بر سر داشت. بعدها فتحعلی شاه دستور داد تا این تصویر را صاف کرده و به جای آن صورت خود او را روی سنگ حجاری کنند.
در هر حال شهر ری در زمان های گذشته یکی از باشکوه ترین شهرهای اسلامی بود و اوج شکوه و عظمت آن را باید در دوران سلجوقی از قرن ۱۱ تا ۱۳ میلادی جست و جو کرد. با حمله مغول، ری تخریب شد و به تدریج استحکامات، مساجد، کاخ ها و خانه های زیبای این شهر به خاکریزها و تپه های کوچک مسطح تبدیل شد و با گذشت ششصد سال، بخش اعظم پایتخت سلجوقی زیر این تپه ها پنهان شد. کارشناسان معتقدند آنچه امروز از محدوده بافت تاریخی ری بر جای مانده است، به سه بخش تقسیم می شود. ارگ یا شهر شاهی ری، دیوار اصلی برج و باروی ری یا دیوار دوم و گورستان های شهر ری.
ارگ در حقیقت ادامه یک بنای دفاعی بنا شده روی قلعه و دژ شمالی رشکان بوده که تاسیسات گوناگونی داشته است. این بنا از سنگ ساخته شده بود و از وضعیت امنیتی، حفاظتی طبیعی کوه نیز بهره می برد. اکنون بخش محدودی از باروی جنوبی و شرقی ارگ باقی مانده است و در جنوب غربی آن نیز کارخانه گلیسیرین قرار دارد. این دیوار مانند باروی اصلی ری از چینه و خشت ساخته شده و دارای برج های پشتیبان است.
بخش دوم بافت تاریخی ری که دیوار اصلی برج و باروی این شهر بوده در سال های گذشته تخریب شده و تنها آثار باقی مانده از آن در شمال روی بلندی های چشمه علی تا غرب کوه بی بی شهربانو، ادامه می یابد. گورستان های تاریخی شهر ری اغلب در یک نقطه از شهر متمرکز شده اند، محدوده شهر مردگان از شرق به دامنه کوه بی بی شهربانو و برج آرامگاه گبری و منتهی الیه غربی آن تا سه راه ورامین (امامزاده عبدالله) ادامه داشته است. آثار گورها و تدفین ها در این منطقه بسیار گوناگون و متفاوت است. محدوده این گورستان ها به طور کلی به گورستان های برین (بالا) و گورستان های زیرین (پایین) تقسیم می شود.
در سال های گذشته باروی اصلی شهر ری در قسمت غربی توسط اداره میراث فرهنگی استان تهران مرمت شد. به اعتقاد کارشناسان میراث فرهنگی بافت تاریخی شهر ری در اصل نه بافتی مسکونی با قدمتی تاریخی، بلکه شماری از آثار باستانی و محوطه های باستان شناختی است که با توسعه بافت شهری جدید ری ارتباط مستقیم دارد. بنابراین آشکار است که در اجرای هر گونه طرح حفاظت و احیا باید ابتدا ماهیت و چگونگی این بافت مطالعه و شناسایی شود.
------------------
منابع:
۱ _ ولایتی، رحیم، بررسی و مطالعه جایگاه ری باستان در تحولات فرهنگی هزاره های پیش از تاریخ در فلات مرکزی ایران، رساله کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، ۱۳۷۶
۲ _ رفیعی، لیلا، سفال ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر، انتشارات یساولی، تهران، ۱۳۷۹
۳ _ کریمیان، حسین، ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵
۴ _ اسفندیاری، آذرمیدخت، جایگاه فرهنگ چشمه علی در فلات مرکزی ایران، پژوهشکده باستان شناسی، تهران ۱۳۷۸، ص ۱۵.
۵ _ سامی، علی، تهران هخامنشی، شیراز، ۱۳۴۱، جلد اول، ص ۱۲۶
به گزارش «میراث خبر»، ری با قدمتی هفت هزار ساله، نشانه های تمدنی درخشان چون تپه چشمه علی را در خود دارد که به عنوان شاخص فرهنگی مهمی در منطقه شناخته می شود. ری شهر مهم مذهبی زرتشتیان بوده و یکی از مراکز مهم تربیت مغان و موبدان زرتشتی محسوب می شده است. نام این شهر در کتاب های مذهبی زرتشتیان، «رغه» ذکر شده و در کتاب های تاریخی یکی از شهرهای بزرگ دولت ماد بوده است.
از اهمیت این شهر در دوران هخامنشیان همین بس که نام آن در سنگ نبشته بیستون به صورت «رگا» در کتیبه ای از داریوش هخامنشی به سه زبان ذکر شده است. ری در زمان سلوکیان در پی ویرانی در اثر زلزله شدید، دوباره آباد شد.
ری در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و در زمان اشکانیان این شهر «ارشکیه» خوانده می شد. به دلیل نزدیک بودن ری به جاده ابریشم دارای امنیت مطلوبی بود و با توجه به مسیر طولانی جاده ابریشم که سواحل شرقی مدیترانه را به مرزهای غربی کشور چین پیوند می داد، ری مرکز معاملات عمده تجاری میان شرق و غرب محسوب می شد. پژوهش های انجام شده در ری نشان داده که این شهر از هزاره سوم پیش از میلاد مسکونی بوده و تمدن درخشانی در خود داشته است. در تقسیمات جغرافیایی جدید، ری یکی از شهرستان های استان تهران است که در شش کیلومتری پایتخت قرار دارد.
محدوده بافت تاریخی ری براساس محله های امروزی چنین است: از شمال به جاده کمربندی تهران، از جنوب به جاده کمربندی شهر ری از شرق به کوه های سیمان شهر ری و از غرب به خیابان شهید رجایی محدود می شود.
در نقشه کرپرتر، تپه چشمه علی به عنوان قدیمی ترین نقطه بافت تاریخی شهر با شماره پانزده مشخص شده است. این تپه مهم ترین شاخص قدمت تاریخی تمدن ری است که کنار باروی قدیمی این شهر قرار گرفته است. بر اساس اسناد و شواهد تاریخی ری در زمان هخامنشیان به دو دلیل اساسی، حایز اهمیت بوده است. نخست آن که این شهر یک شهر مذهبی و مرکز تربیت مغان بوده است و دوم آن که شهر ری مرکز اصلی هدایت قیام ها و شورش هایی به شمار می رفته که پس از سلطه هخامنشیان بر سرزمین ماد رخ داد.
ری همچنین اقامتگاه شاهان اشکانی در فصل بهار بود و آثار بیشماری از این دوران در این شهر از سوی باستان شناسان در جریان حفاری ها و کاوش های علمی انجام شده در این منطقه شناسایی شده است.
آتشکده ری بر فراز تپه ای به نام تپه میل در دوازده کیلومتری جنوب شرقی شهر ری قرار دارد. دومین اثر باقی مانده از این دوره، نقش برجسته نیمه تمام ساسانی است. در دامنه جنوبی کوه دژ رشکان در قسمت شرقی شکافی که کارخانه سیمان در آن احداث شده بود، تصویری خشن از عهد ساسانی روی سنگی که آن را بدین منظور صاف کرده بودند به صورت ناتمام مانده بود.
این تصویر مردی را در حال تاختن نشان می داد که کلاهی کره ای شکل بر سر داشت. بعدها فتحعلی شاه دستور داد تا این تصویر را صاف کرده و به جای آن صورت خود او را روی سنگ حجاری کنند.
در هر حال شهر ری در زمان های گذشته یکی از باشکوه ترین شهرهای اسلامی بود و اوج شکوه و عظمت آن را باید در دوران سلجوقی از قرن ۱۱ تا ۱۳ میلادی جست و جو کرد. با حمله مغول، ری تخریب شد و به تدریج استحکامات، مساجد، کاخ ها و خانه های زیبای این شهر به خاکریزها و تپه های کوچک مسطح تبدیل شد و با گذشت ششصد سال، بخش اعظم پایتخت سلجوقی زیر این تپه ها پنهان شد. کارشناسان معتقدند آنچه امروز از محدوده بافت تاریخی ری بر جای مانده است، به سه بخش تقسیم می شود. ارگ یا شهر شاهی ری، دیوار اصلی برج و باروی ری یا دیوار دوم و گورستان های شهر ری.
ارگ در حقیقت ادامه یک بنای دفاعی بنا شده روی قلعه و دژ شمالی رشکان بوده که تاسیسات گوناگونی داشته است. این بنا از سنگ ساخته شده بود و از وضعیت امنیتی، حفاظتی طبیعی کوه نیز بهره می برد. اکنون بخش محدودی از باروی جنوبی و شرقی ارگ باقی مانده است و در جنوب غربی آن نیز کارخانه گلیسیرین قرار دارد. این دیوار مانند باروی اصلی ری از چینه و خشت ساخته شده و دارای برج های پشتیبان است.
بخش دوم بافت تاریخی ری که دیوار اصلی برج و باروی این شهر بوده در سال های گذشته تخریب شده و تنها آثار باقی مانده از آن در شمال روی بلندی های چشمه علی تا غرب کوه بی بی شهربانو، ادامه می یابد. گورستان های تاریخی شهر ری اغلب در یک نقطه از شهر متمرکز شده اند، محدوده شهر مردگان از شرق به دامنه کوه بی بی شهربانو و برج آرامگاه گبری و منتهی الیه غربی آن تا سه راه ورامین (امامزاده عبدالله) ادامه داشته است. آثار گورها و تدفین ها در این منطقه بسیار گوناگون و متفاوت است. محدوده این گورستان ها به طور کلی به گورستان های برین (بالا) و گورستان های زیرین (پایین) تقسیم می شود.
در سال های گذشته باروی اصلی شهر ری در قسمت غربی توسط اداره میراث فرهنگی استان تهران مرمت شد. به اعتقاد کارشناسان میراث فرهنگی بافت تاریخی شهر ری در اصل نه بافتی مسکونی با قدمتی تاریخی، بلکه شماری از آثار باستانی و محوطه های باستان شناختی است که با توسعه بافت شهری جدید ری ارتباط مستقیم دارد. بنابراین آشکار است که در اجرای هر گونه طرح حفاظت و احیا باید ابتدا ماهیت و چگونگی این بافت مطالعه و شناسایی شود.
------------------
منابع:
۱ _ ولایتی، رحیم، بررسی و مطالعه جایگاه ری باستان در تحولات فرهنگی هزاره های پیش از تاریخ در فلات مرکزی ایران، رساله کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، ۱۳۷۶
۲ _ رفیعی، لیلا، سفال ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر، انتشارات یساولی، تهران، ۱۳۷۹
۳ _ کریمیان، حسین، ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵
۴ _ اسفندیاری، آذرمیدخت، جایگاه فرهنگ چشمه علی در فلات مرکزی ایران، پژوهشکده باستان شناسی، تهران ۱۳۷۸، ص ۱۵.
۵ _ سامی، علی، تهران هخامنشی، شیراز، ۱۳۴۱، جلد اول، ص ۱۲۶
برگرفته از تارنگار http://science.iran-emrooz.info/index.php/science/more/6574/