تاریخ و ادبیات ایران زمین

 

رضا مرادی غیاث آبادی
برگرفته از تارنمای پژوهش­های ایرانی

نام کورش بزرگ، پادشاه هخامنشی در کهن‌ترین سند شناخته‌شده که همانا منشور کورش هخامنشی باشد، به گونه­ی «کـو ـ رَ ـ اَش» آمده است. از آن­جا که متن منشور به خط و زبان اَکَـدی (بابلی نو) نگاشته شده است، می‌توان بر این گمان بود که نام کورش نیز در آن فرمان بر مبنای آوا و تلفظ بابلی آن نویسانده شده است.

اما در بخشی از سنگ‌نبشته‌های پاسارگاد که به خط و زبان پارسی باستان هستند، این نام به گونه
«کوروشَـه / کوروش» آمده است : ( اَدَم /  کوروش / خشایَـثی‌یَـه / هخامنیشی‌یَـه،) «من کورش، شاه هخامنشی».

البته درباره­ی زمان نگارش این سنگ‌نبشت‌ها، پرسش‌ها و تردیدهایی جدی مطرح است. در تاریخ‌نامه‌‌های سده‌های میانه، نام کورش به آوای عربیده آن، همچون «قورس / قورش» ثبت شده است.
اما نکته جالب و مهمی که برانگیزاننده این یادداشت کوتاه می‌بوده، در این است که گویا کورش نام دیگری نیز داشته است. استرابو نقل می‌کند که «کورش» نامی است که او پس از پادشاهی و با الهام از رود «کُـر» در جنوب پاسارگاد بر خود نهاد.

او همچنین گزارش کرده که پیش از آن، نام کورش «اَگـرَداتوس Agradatus» (اَگـرَداد / اَگـراداد) بوده است. می‌دانیم که اگرَداد، نامی یکپارچه ایرانی است و پسوند «-ُ س» را به قاعده تلفظ یونانی بر خود پذیرفته است.

درباره­ی معنای نام اگرَداد و کورش آگاهی چندانی در دست نیست. ممکن است نام اگرَداد، آن­گونه که جهانشاه درخشانی در «آریاییان، مردم کاشی و دیگر ایرانیان» (تهران، 1382) باز آورده است، به معنای «اهوراداد» باشد و همچنین ممکن است با «آتش» در پیوند باشد، بدان­گونه که امروزه نیز در برخی نواحی ایران، آتش را بگونه «آگُـر» ادا می‌کنند. اما معنای واژه کورش یا کُـر، مانند بسیاری از دیگر نام‌های کهن در همه زبان‌ها، ظاهرا به تمامی از دست رفته است و کوشش‌های برخی پژوهشگران برای دریافت معانی و بخش‌های برسازنده آن تاکنون به نتیجه‌ای پذیرفتنی نرسیده است. اما می‌توان گمان داد که اصطلاح فقهی «آب کٌـر» از ریشه­ی‌ ایرانی ناشناخته‌ رود کر برگرفته شده باشد و نام‌ها و اصطلاح‌هایی از این قبیل فراوان هستند.