تاریخ و ادبیات ایران زمین

خواجه نصیر الدین طوسی در یازدهم جمادی الاول سال 597 ه ق دیده به جهان گشود . نامش را محمد گذاردند و بعدها به القابی نظیر نصیر الدین ، محقق طوسی ، استاد البشر و خواجه شهرت یافت . وی پس از فراگیری مقدمات علوم در شهر طوس ، در نزد نورالدین علی بن محمد شیعی به فراگیری علوم مختلف پرداخت . محمد در شهر طوس به نزد استادش نصیر الدین عبد الله بن حمزه لباس مقدس عالمان دین را به تن کرد و بعدها توانست کتاب قانون ابن سینا را نزد قطب الدین مصری شافعی بیاموزد . وی پس از آن به ری شتافت و با دانشوران بزرگی چون میثم بن علی میثم بحرانی محشور شد . او سپس به عراق رفت و در آنجا به تکمیل یافته های علمی خود پرداخت . پس از آنکه اسماعیلیان به عنوان فرقه ای موثر و سیاسی فعالیت خود را در قلاع مختلف ایران آغاز نمودند ، خواجه را به سوی خویش خواندند . نصیر الدین طوسی حدود 26 سال در قلاع اسماعیلیه به سر برد و در این دوران لحظه ای از تلاش های علمی خویش بازننشست . او در این مدت کتاب هایی چون شرح اشارت ابن سینا ، تحریر اقلیدس ، تولی و تبری و اخلاق ناصری را به رشته تحریر در آورد . خواجه همچنین پس از آنکه هلاکو خان مغول تاج و تخت اسماعیلیلان را برچید ، با تدبیر و درایت عالمانه اش توانست از به آتش کشیده شدن کتابخانه بزرگ حسن صباح در قلعه الموت به دست مغولان جلوگیری نماید . او در سال 656 ه ق رصد خانه مراغه را تاسیس کرد و همچنین دست به تجهیز کتابخانه این رصدخانه عظیم زد . خواجه در دوران تدریس خود شاگردان بسیاری را نیز تربیت کرد که از میان آنها می توان به علامه حلی ، قطب الدین شیرازی ، ابراهیم حموی جوینی ، اثیر الدین اومانی و مجد الدین طوسی اشاره کرد . خواجه عظیم الشان در علوم مختلف دوران خود در صدر علما قرار داشت . وی در ریاضیات ، فلسفه ، کلام ، اخلاق و ادبیات از سرآمدان دهر بود و دوست و دشمن بر این امر اذعان داشتند . غیر از کتبی که از آن یاد شد ، وی کتب مختلفی را به رشته تحریر در آورد که از میان آنها می توان به قواعد العقاید ، اوصاف الاشراف ، تحریر اقلیدس ، تحریر مجسطی ، اساس الاقتباس ، زیج ایلخانی ، اثبات الجواهر ، اثبات اللوح المحفوظ ، اشکال الکرویه ، شرح اصول کافی ، رساله ای در کلیات طب و تجرید الهندسه اشاره کرد . آن عالم ربانی سرانجام در چنین روزی در سال 673 ه ق پس ا زعمری تلاش در جهت احیای علوم و معارف اسلامی دیده از جهان فروبست .