تاریخ و ادبیات ایران زمین

 

بنام خداوند جان و خرد                                   کزین برتر اندیشه بر نگذرد

همه برگ او پند و بارش خرد
                                                   کس کز خرد بر خورد کی مرد
خجسته پی و نام او زردهشت
                                                  که اهریمن بد کنش را بکشت
در هر گروه و قشری ما یک سلطان و شاه داریم به نگرش من هم سلطان سخن حکیم ابوالقاسم فردوسی است شخصی که سی سال عمر گرانبهایش را برای ایران و اعتلای فرهنگ این مرزو بوم نثار کرد اصولن اندیشه های فردوسی صدای ملت ایران بود که دهان ایشان خارج می شد فرهنگ مردم انساهنهایی بود که در زمانهای دورتر زندگی کرده بودند و بر اثر تجربه بسیار این میراث بزرگ را به ما سپرده بودند
شاهنامه به پیروی از آیین خردورزی ، توانمندی و بزرگی را نیز در دانایی می داند .فرهنگ و آیین ایرانیان همواره در پی پویایی و بالندگی بوده و هشت و این پویایی و بالندگی میسر نمی شود مگر با خردورزی و دانش اندوزی .برابر فرنگ ایرانی جان مایه اصلی آن خردورز بودن است. با دانایی خواری نباشد ( مردم دانا هرگز خوار نمی گردند )
با این اندیشه بوده است که ایرانیان توانستند در طی سده های پی در پی یکه تاز ادب و فرهنگ فرمانروایی در جهان باستان باشند و تا زمانی که فرهنگ ایرانی به پایه خردورزی و دانش اندوزی نرسد یا به مفهومی با ارزش خردمندی و دانش پی نبرد روز به روز به ناتوانی و سستی می گراید شاهنامه نیز در پی این بینش بیان می دارد
توانا بود هر که دانا بود                                ز دانش دل پیر برنا بود

                              ***************************

بر اندیشید آنکس که دانا بود                          ز کاری که بروی توانا بود
در شاهنامه نه تنها خرد لازمه زندگی است بلکه همچو زیوری آراسته برای مردمان بویژه بزرگان دانسته شده است در اصل این خردورزی و دانایی است که بزرگی و سروری را پدید می آورد در بینش شاهنامه شاهی برازنده کسی است که دارای خرد و دانایی باشد و کسی که فاقد این امتیاز باشد حق پادشاهی بر مردمان را ندارد چرا که در آیین و فرهنگ ایرانیان شاه نماینده  اورمزد در جهان خاکی است و بایسته است که شاه انسانی خردمند و اندشمند و با تدبیر باشد در ایران باستان چنانچه پادشاهی دارای دانایی و نیک اندیشی نبود فر شاهی از او گسسته می گشت.
کسی را دهد تخت شاهی خدای                  که با فر و برز است و باهوش و رای
در شاهنامه به دانایی و خردمندی شاهان بسیار اشاره گشته و همواره به شاهان یاد آوری شده که در انجام کارها خردمند باشند.خردورزی و دانایی بود بود که موجب می گشت شاهان دارای دادگری و نیکی باشند و هر شاهی که رفتار و کردارش مغایر با خرد و هوش بود در جهت مخالف رفتار جامعه و انسانیت گام بر می داشت چرا که خردمندی شاهان موجب سازندگی و پیشرفت جامعه می گردید از امتیازات و ارزشهای شاهان ایران در دوران باستان اهمیت دادن آنان به دانش و فراگیری آن برای مردم بود هر پادشاهی که دراین زمینه بیشتر گام بر می داشت در نظر مردمان گرامی تر بود
کنون ایرج اندر خور نام او                         همه بهتری باد فرجام او
دبیر و خردمند و با رای بود                       بهر جایگاه پای بر جای بود
                           *********************************
خرد پرورد جان دانندگان                            خرد ره نماید بخوانندگان
دل ای شاه مگسل ز راه خرد                       خرد نام و فرجام را پرورد
در گذشته همواره یکی از مهمترین و بهترین آموزه ها و پند و اندرزهای بزرگان و فرزانگان به مردمان بویژه شاهان و پهلوانان پیروی از خرد و دانش بوده است.این فرهنگ همچنان نیز در بین ایرانیان جاری می باشد و همواره گفتار نخست بزرگان به کودکان و جوانان در جامعه ایرانی گرایش به خردورزی و دانش اندوزی می باشد و هنوز هم ایرانیان در سرتاسر دنیا می بینیم که چه نام آوران و دانشمندانی را به جهان عرضه می کند در خیلی از دانشگهای معتبر و مراکز علمی گیتی خیلی از ایرانیان حضور دارند در جای جای گفتار فردوسی در شاهنامه می خوانیم که وزیران خردمند و بزرگان ایران همواره شاهان و سرداران و دلاوران را به خردمندی رهنمون بوده اند و در هر شرایطی حتا در میدان نبرد و روبرو شدن با دشمن خردمند و دانا بودن را از اهم صفات می دانستند.
در اندرز زال به کیکاووس پادشاه کیانی چنین آمده است:
خردمند پیروز با هنگ و سنگ                         به نیک و بد خود شناسد درنگ
بهوش و باندیشه و هنگ و رای                       در آرد زمین و زمان زیر پای
                                   *                  *         * 
در گفتار و اندرز اردشیر بابکان به ایرانیان نیز اشاره به دانایی است :
شهنشاه گوید که از گنج من                           مبادا کسی شاد بی رنج من
مگر مرد با دانش و یاد گیر                            چه نیکوتر از مرد دانا و پیر
خردورزی رکن اصلی بینش و فرهنگ ایرانی است.برابر فرهنگ ایرانی انسان خردمن همواره کوشش بر یادگیری و پیشرفت و دانش اندوزی دارد وانسانی که دارای خرد و دانش باشد درک بهتری از جهان پیرامون خود و آفرینش را خواهد داشت چرا که کسانی که همواره از دیر باز به جامعه انسانی و جهان آفرینش خدمت نموده اند و بر بلنگی آن افزوده اند انسانهایی خردمند و دانا بوده اند که زندگی خود را صرف فراگیری دانش و معرفت نموده اند درک جهان هستی بدون دانش امکان پذیر نیست و ابزار این دانش خرد می باشد که اهورا مزدا آنرا به آدمی بخشش نموده است جای خوشبختی و بالیدن  است که ایرانیان نخستین اقوامی بوده اند که بر این مهم پی برده اند و بدان ارزش قایل شده و به دیگر اقوام جهان آموخته اند ایرانیان همانطور که در کتیبه ها و سنگ نوشته هایی که از دوران باستان به یادگار مانده نمایان است به خدای خود اهورا مزدا به چم هستی بخش بزرگ دانا می گفتند نه مثل اقوام دیگر در شاهنامه تفسیر واژه اهورا مزدا را میبینم که گفته اند : بنام خداوند جان و خرد در واقع این واژه در سنگ نوشته ها در آغاز سخن شاهان آمده را ترجمه کرده اند در پایان به گوشه هایی از پند و اندرز بزرگمهر ( که تازیان به اشتباه بوذر جمهور گفته اند که من نمی دانم این زبان از بیان نام افراد هم قاصر است به طور مثال دیگر می توان به خسرو اشاره کرد که آن را کسرا نامید برای چی می آیند می گویند کامل ترین زبان دنیا است من نمی دانم ) وزیر فرزانه خسرو انوشیروان در باره خردورزی و دانایی اشاره می گردد پندی که همواره برای مردمان مهم و واجب اجرا است و تا زندگی ادامه دارد خردورزی و دانایی مانند روح و روان با مردمان همراه می باشد .
بدانندگان شاه بیـدار گفـت                            که دانش گشاده کنید از نهفت
هر آنکسی که دارد بدل دانشی                    بگویـد مــرا زان بـود رامـشی
                                                    *                  *         *      
خردمند و دانا و خرم نهان                        تنش زین جهانست و دل زان جان
                                    *                  *         * 
مدارا خرد را برادر بود                            خرد بر سر جان چو افسر بود
                                   *                  *         *  
چو دانا ترا دشمن جان بود                      به از دوست مردی که نادان بود
                                    *                  *         *  
دگر گفت آن چیست ای هوشمند                که آید خردمند را آن پسند
چنین گفت کان کو خرد پرورد                    ندارد غم آنکه زو بگذرد
« کسی که دانا و خردمند است ، با منش نیک خود حقیقت را دریافت خواهد کرد چنین کسانی با نیروی معنوی و گفتار نیک خود از آیین راستی پشتیبانی می کنند و نسبت به مزدا اهورا وفادارند و شایسته ترین یار و مددکار مردم به شمار می روند » 
                                                                             گاتها ـ یسنا 31 ـ بند 22
پیروز باشید